1. Inleiding tot organisatieontwerp
1.1 Wat is een organisatie?
➢ Media:
o “Organisatie doet enorme inspanning om Australian Open mogelijk te maken” (Sporza,
8/1/2021)
o “Oekraïne en Hongarije denken na over de organisatie van Olympische spelen” (HLN,
6/1/2021)
o “Organisatie uit bedrijfsleven VS dringt aan op aftreden Trump” (DL, 7/1/2021)
o “België grijpt naast organisatie EK Hockey 2023” (DS, 14/12/2020)
o “Schoubs wil van De Lijn ‘dynamische, flexibele’ organisatie maken (Knack, 13/11/2020)
o “Black Lives Matter annuleert betoging Brussel wegens ‘slechte organisatie’” (HLN,
31/5/2020)
➢ Kenmerken:
o ‘Sociale’ entiteit:
▪ Bestaat uit mensen, geven betekenis aan situatie (vb. Kunnen opdrachten weigeren of
anders uitvoeren dan bedoeld)
▪ Ruimte voor spanning en conflicten indien ze vb. een opdracht weigeren uit te voeren
▪ ≠ Gebouw, procedures, “Machine City” (Matrix)
o Hebben een doel, een bestaansreden (“missie”):
▪ Economisch of maatschappelijke missie
▪ Leveren van een dienst, goederen produceren...
▪ In theorie: gedeeld - in praktijk: meerdere conflicterende doelen, worden
voortdurend heronderhandeld (is dus niet statisch)
o Worden doelbewust geconfigureerd in functie van bestaansreden:
▪ Verdelen en coördineren van werkzaamheden
▪ Leidt tot een uniek ‘ontwerp’
▪ Continu proces dat tevens functie is van politieke motieven
o In interactie met externe omgeving:
▪ Continue interactie, rekening houden met de omgeving
▪ Klanten, leveranciers, aandeelhouders, wetgever...
➢ Zijn dit organisaties?
Bestorming Capitol
➢ Frustraties brengen de mensen samen, maar
zonder structuur.
➢ Wel een gemeenschappelijk doel
➢ Niet echt gecoördineerd of georganiseerd
➢ Eerder een beweging dan een organisatie
Wachtrij
➢ Zelfde doel, behalve als er slechts een beperkt
aantal plaatsen zijn en dus niet iedereen binnen
kan = een persoonlijk doel.
(Het is niet omdat iedereen hetzelfde individuele
doel heeft, dat dit een gemeenschappelijk doel
is.)
➢ Geen configuratie/structuur
➢ Wel georganiseerd, ze staan allemaal mooi in de
rij om op een efficiënte manier binnen te kunnen
gaan en niet allemaal de deur te bestormen.
1
, GAIA protest
➢ Vrijwilligers organisatie met een
gemeenschappelijk doel
➢ Georganiseerde betoging
➢ Sociale entiteit
➢ Er is een configuratie, GAIA heeft onder andere
ook voorzitters en woordvoerders
➢ GAIA is ooit als beweging gestart, maar door de
uitbreiding van hun evenementen moesten deze
gecoördineerd worden → Organisatie
Werkmannen
➢ Sociale entiteit, het is een groep
➢ Ze streven hetzelfde doel na, de wegen
onderhouden van gemeente X
➢ Ze worden aangestuurd door iemand, er is dus
een bepaalde configuratie
1.2 Hoe genereren organisaties waarde?
1.3 Hoe komt een organisatie tot stand?
➢ Voorbeeld case – “Moeial”:
o Thomas is erin geslaagd om zelf een bier te brouwen dat hij “Moeial” heeft gedoopt, en dat
aardig in de smaak valt bij zijn medestudenten.
Hij besluit de zaken wat professioneler aan te pakken en start samen met twee van zijn
vrienden een eigen microbrouwerij.
2
, o Onze vrienden hebben inmiddels hun bierassortiment flink uitgebreid (met verschillende
soorten speciaalbier, pils, en abdijbier). Ze hebben personeel aangeworven voor
ondersteuning bij onder andere productie, transport, aankoop en verkoop, en public
relations.
o De ambitie van onze vrienden kent geen grenzen. Naast het brouwen van bier produceren ze
nu ook verschillende non-alcoholische dranken en richten ze zich met hun speciaalbier met
name op de Oost-Europese markt.
o Hoe worden de taken best verdeeld? Hoe worden de taken gecoördineerd?
1.4 Wat is organisatieontwerp?
➢ Bestaat uit een reeks weloverwogen beslissingen:
o Worden moedwillig genomen
o Toepassing van besliskunde (manager als ‘architect’ van zijn/haar organisatie)
➢ Is een voortdurend proces:
o Geen stabiele oplossing, maar voorlopig antwoord op omgevingsveranderingen
▪ Nieuwe markten, stopzetting productielijnen, uitbreiding dienstenaanbod, “kortere
lijnen”, “slankere” organisatie...
o ≠ Organisatiestructuur, organigram = Statisch
➢ Veronderstelt systeembenadering:
o Organisaties zijn een verzameling van onderdelen of subsystemen die onderling met elkaar
verbonden zijn en die gezamenlijk één geheel (systeem) vormen
o Wederkerige afhankelijkheid, open systeem met input en output
➢ Gebaseerd op organisatiestrategie:
o Het ontwerp is gebaseerd op de bedrijfsstrategie
o Maar ook: het ontwerp bepaalt tevens hoe strategieën tot stand komen
➢ Meerdere analyseniveaus:
o Raad van Bestuur, departementen/divisies/..., teams, individuen
➢ Organisatie-ontwerp is een interdisciplinair vakgebied:
o Psychologie, HRM, economie, supply chain management, sociologie, organisatietheorie...
➢ Vaak in één adem genoemd met structuur maar ontwerpen houdt ook rekening met:
o Processen, mensen, beloningssystemen, prestatiebeoordelingen...
o STAR-model
➢ Blik op de realiteit:
o Organisatie in sociale sector:
▪ Fusie van drie organisaties met elk andere inhoudelijke focus:
• Sport
• Sociaal Cultureel Werk
• Opleiding
o Elke vorige organisatie is nu een team: zelfde doelgroep, Vlaanderen dekkend
o Weloverwogen?
▪ Collega's komen elkaar tegen bij de klanten, maar zijn daar niet van elkaar van op de
hoogte ('de klant zegt dat de andere daar ook is')
▪ Wat is verschil tussen sport en SCW?
▪ Projectwerking?
▪ Veel discussies in MT
o Directiecomité Ziekenhuis
o "Het nieuwe organogram": beslissen we op onze Teamdag!
o CEO tegen collega's "En, wie wil schoonmaak pakken?"
➢ Organisatieontwerp nog relevant?
o Het ontwerp is bepalend voor organisatie-uitkomsten:
▪ Duurzaam competitief voordeel
3
, ▪ Moeilijk te imiteren
▪ Vertelt medewerkers wat belangrijk is
o Competentie van leidinggevenden:
▪ Besluitvorming aan top van organisatie
▪ Maar weinig gekend
o Snel veranderende omgeving:
▪ Het Nieuwe Werken
▪ Virtuele teams
▪ Diversiteit
▪ Technologie
▪ VUCA omgeving
▪ …
4
1.1 Wat is een organisatie?
➢ Media:
o “Organisatie doet enorme inspanning om Australian Open mogelijk te maken” (Sporza,
8/1/2021)
o “Oekraïne en Hongarije denken na over de organisatie van Olympische spelen” (HLN,
6/1/2021)
o “Organisatie uit bedrijfsleven VS dringt aan op aftreden Trump” (DL, 7/1/2021)
o “België grijpt naast organisatie EK Hockey 2023” (DS, 14/12/2020)
o “Schoubs wil van De Lijn ‘dynamische, flexibele’ organisatie maken (Knack, 13/11/2020)
o “Black Lives Matter annuleert betoging Brussel wegens ‘slechte organisatie’” (HLN,
31/5/2020)
➢ Kenmerken:
o ‘Sociale’ entiteit:
▪ Bestaat uit mensen, geven betekenis aan situatie (vb. Kunnen opdrachten weigeren of
anders uitvoeren dan bedoeld)
▪ Ruimte voor spanning en conflicten indien ze vb. een opdracht weigeren uit te voeren
▪ ≠ Gebouw, procedures, “Machine City” (Matrix)
o Hebben een doel, een bestaansreden (“missie”):
▪ Economisch of maatschappelijke missie
▪ Leveren van een dienst, goederen produceren...
▪ In theorie: gedeeld - in praktijk: meerdere conflicterende doelen, worden
voortdurend heronderhandeld (is dus niet statisch)
o Worden doelbewust geconfigureerd in functie van bestaansreden:
▪ Verdelen en coördineren van werkzaamheden
▪ Leidt tot een uniek ‘ontwerp’
▪ Continu proces dat tevens functie is van politieke motieven
o In interactie met externe omgeving:
▪ Continue interactie, rekening houden met de omgeving
▪ Klanten, leveranciers, aandeelhouders, wetgever...
➢ Zijn dit organisaties?
Bestorming Capitol
➢ Frustraties brengen de mensen samen, maar
zonder structuur.
➢ Wel een gemeenschappelijk doel
➢ Niet echt gecoördineerd of georganiseerd
➢ Eerder een beweging dan een organisatie
Wachtrij
➢ Zelfde doel, behalve als er slechts een beperkt
aantal plaatsen zijn en dus niet iedereen binnen
kan = een persoonlijk doel.
(Het is niet omdat iedereen hetzelfde individuele
doel heeft, dat dit een gemeenschappelijk doel
is.)
➢ Geen configuratie/structuur
➢ Wel georganiseerd, ze staan allemaal mooi in de
rij om op een efficiënte manier binnen te kunnen
gaan en niet allemaal de deur te bestormen.
1
, GAIA protest
➢ Vrijwilligers organisatie met een
gemeenschappelijk doel
➢ Georganiseerde betoging
➢ Sociale entiteit
➢ Er is een configuratie, GAIA heeft onder andere
ook voorzitters en woordvoerders
➢ GAIA is ooit als beweging gestart, maar door de
uitbreiding van hun evenementen moesten deze
gecoördineerd worden → Organisatie
Werkmannen
➢ Sociale entiteit, het is een groep
➢ Ze streven hetzelfde doel na, de wegen
onderhouden van gemeente X
➢ Ze worden aangestuurd door iemand, er is dus
een bepaalde configuratie
1.2 Hoe genereren organisaties waarde?
1.3 Hoe komt een organisatie tot stand?
➢ Voorbeeld case – “Moeial”:
o Thomas is erin geslaagd om zelf een bier te brouwen dat hij “Moeial” heeft gedoopt, en dat
aardig in de smaak valt bij zijn medestudenten.
Hij besluit de zaken wat professioneler aan te pakken en start samen met twee van zijn
vrienden een eigen microbrouwerij.
2
, o Onze vrienden hebben inmiddels hun bierassortiment flink uitgebreid (met verschillende
soorten speciaalbier, pils, en abdijbier). Ze hebben personeel aangeworven voor
ondersteuning bij onder andere productie, transport, aankoop en verkoop, en public
relations.
o De ambitie van onze vrienden kent geen grenzen. Naast het brouwen van bier produceren ze
nu ook verschillende non-alcoholische dranken en richten ze zich met hun speciaalbier met
name op de Oost-Europese markt.
o Hoe worden de taken best verdeeld? Hoe worden de taken gecoördineerd?
1.4 Wat is organisatieontwerp?
➢ Bestaat uit een reeks weloverwogen beslissingen:
o Worden moedwillig genomen
o Toepassing van besliskunde (manager als ‘architect’ van zijn/haar organisatie)
➢ Is een voortdurend proces:
o Geen stabiele oplossing, maar voorlopig antwoord op omgevingsveranderingen
▪ Nieuwe markten, stopzetting productielijnen, uitbreiding dienstenaanbod, “kortere
lijnen”, “slankere” organisatie...
o ≠ Organisatiestructuur, organigram = Statisch
➢ Veronderstelt systeembenadering:
o Organisaties zijn een verzameling van onderdelen of subsystemen die onderling met elkaar
verbonden zijn en die gezamenlijk één geheel (systeem) vormen
o Wederkerige afhankelijkheid, open systeem met input en output
➢ Gebaseerd op organisatiestrategie:
o Het ontwerp is gebaseerd op de bedrijfsstrategie
o Maar ook: het ontwerp bepaalt tevens hoe strategieën tot stand komen
➢ Meerdere analyseniveaus:
o Raad van Bestuur, departementen/divisies/..., teams, individuen
➢ Organisatie-ontwerp is een interdisciplinair vakgebied:
o Psychologie, HRM, economie, supply chain management, sociologie, organisatietheorie...
➢ Vaak in één adem genoemd met structuur maar ontwerpen houdt ook rekening met:
o Processen, mensen, beloningssystemen, prestatiebeoordelingen...
o STAR-model
➢ Blik op de realiteit:
o Organisatie in sociale sector:
▪ Fusie van drie organisaties met elk andere inhoudelijke focus:
• Sport
• Sociaal Cultureel Werk
• Opleiding
o Elke vorige organisatie is nu een team: zelfde doelgroep, Vlaanderen dekkend
o Weloverwogen?
▪ Collega's komen elkaar tegen bij de klanten, maar zijn daar niet van elkaar van op de
hoogte ('de klant zegt dat de andere daar ook is')
▪ Wat is verschil tussen sport en SCW?
▪ Projectwerking?
▪ Veel discussies in MT
o Directiecomité Ziekenhuis
o "Het nieuwe organogram": beslissen we op onze Teamdag!
o CEO tegen collega's "En, wie wil schoonmaak pakken?"
➢ Organisatieontwerp nog relevant?
o Het ontwerp is bepalend voor organisatie-uitkomsten:
▪ Duurzaam competitief voordeel
3
, ▪ Moeilijk te imiteren
▪ Vertelt medewerkers wat belangrijk is
o Competentie van leidinggevenden:
▪ Besluitvorming aan top van organisatie
▪ Maar weinig gekend
o Snel veranderende omgeving:
▪ Het Nieuwe Werken
▪ Virtuele teams
▪ Diversiteit
▪ Technologie
▪ VUCA omgeving
▪ …
4
